PRESENTATION OUTLINE
Patarenizm to zewnętrzna (nie używana w Bośni) nazwa Kościoła Bośniackiego w XI-XV wieku. Istnieje kilka hipotez dotyczących genezy patarenizmu (np. według jednej z nich, miał być to odłam sekty bogomilców), choć zachowało się bardzo mało danych w tym temacie.
Wyrasta najprawdopodobniej z systemu zakonnego św. Bazylego (święty prawosławny, ale jego zakonnicy uznawali zwierzchnictwo Rzymu), zniekształconego z powodu izolacji od kościoła rzymskiego, osłabienia kościoła bizantyjskiego i mocnych wpływów pobliskiej herezji.
Bazyli był pisarzem wczesnochrześcijańskim należącym do grona ojców Kościoła, święty prawosławny i katolicki, Wyznawca[1], biskup i doktor Kościoła, uważany za ojca wschodniego monastycyzmu.
Wraz z bratem Grzegorzem z Nyssy głosił współistność trzech Osób Boskich. W tym celu opracował nową doksologię: Chwała Ojcu i Synowi i Duchowi Świętemu (która zastąpiła poprzednią: Chwała Ojcu, przez Syna w Duchu Świętym). Twierdził, że nie sposób zgłębić tajemnicy Absolutu jakim jest Bóg. Człowiekowi dostępny jest tylko rąbek wiedzy o nieskończoności Stwórcy, jaka zawarta jest w Piśmie Świętym.
Patarenizm był silną państwową religią, której kapłanami byli głównie arystokraci. W latach 1180–1214 była religią państwową na terenie obecnej Bośni.
Działalność tego heretyckiego - względem chrześcijaństwa - ruchu była tępiona przez panujących wówczas w Bośni Węgrów; krucjaty przeciwko sekcie proklamowali też papieże Innocenty III i Honoriusz III. W XIII w.
Drugie oficjalne i jedyne obok prawosławia legalne wyznanie w Bośni uznano katolicyzm, jednak ruch działał w podziemiu przez kolejne dwa wieki.
Patarenizm osłabiła dominikańska inkwizycja, pojawienie się franciszkanów (którzy zostają po najeździe tureckim), fakt, że w połowie XV w. ówczesny djed – głowa kościoła bośniackiego przechrzcił się na prawosławie
Rozpadu dokończyli Turcy, m.in. rozprawiając się z arystokracją, która przewodniczyła kościołowi bośniackiemu.
Szczątki sekty przetrwały aż do XIX w. Za jej ostatnich wyznawców uznawana jest rodzina Hefer, która w 1866 r. przeszła na islam.
Pochodną do paterenów była sekta bogomilska. Bogomili, bogomiłowie lub bogomilcy bułg. Богомили – wyznawcy synkretycznej sekty chrześcijańskiej, łączącej zaratustriański dualizm z chrześcijaństwem. Nazwa bogomił oznacza w języku bułgarskim miły Bogu. Jedną z prawd wiary bogomiłów było to, że Bóg ma dwóch synów – młodszego Jezusa i starszego Satanaela.
Bogomili odrzucali dzieje stworzenia świata przedstawione w Księdze Rodzaju, uważali natomiast, że świat został stworzony przez Szatana. Nie uznawali również sakramentów, świętych obrazów, dni świątecznych, liturgii ani hierarchii kościelnej. Odrzucali budownictwo sakralne, uznając materię za wytwór Szatana; z tego powodu nie istnieją bogomilskie zabytki. Wiedzę o bogomiłach czerpie się głównie z pisemnych relacji duchownych i podróżników.
Religia ta powstała w efekcie buntu przeciw wpływom bizantyjskim w Bułgarii w X wieku i przeciwstawiała się ówczesnemu religijno-społecznemu systemowi (duchowieństwo, oddawanie czci świętym, ale też władza państwowa i przywileje dla możnych). Wyznawcy odrzucali krzyż Chrystusa, jako symbol męki. Uznawali, iż świat jest dziełem Szatana – odrzucali Stary Testament, kult maryjny, odpusty, liturgię.
Bogomilizm stanowił pomost dla gnostycyzmu między Wschodem a Zachodem. Rozwój doktryny doprowadził do powstania albigensów (m.in katarów).
Bogomili – zwani także bogomilcami, bogomolcami, bogomołami, fundaktami, fundaitami (czyli nosicielami pielgrzymich toreb), babunami, runcari, runkeler, kudugerami, poplicainami, bougresami, textoresami, tisserandsami, albigenesiansami – działali w okresie od X do XII w. Rozwinęli swoją religię w dwóch wariantach: głównym „bułgarskim” i pobocznym „dragowickim” – bardziej radykalnym wywodzącym się z paulicjanizmu, który wziął swoją nazwę od Dragowicy – wsi na pograniczu Macedonii
Przez zwierzchników Cerkwi prawosławnej bogumilizm z początku nie był postrzegany jako oddzielna doktryna, lecz rozrośnięty paternalizm. Jego zwolennikami byli przede wszystkim chłopi niesłowiańscy, którzy nie czuli związku z łacińskojęzyczną arystokracją i słowianojęzycznymi duchownymi. Z kolei, według niektórych badaczy, dla chłopów słowiańskich był to element buntu feudalnego. Bogomilizm najsilniej działał na terenie Macedonii, a także w Bułgarii i Serbii. Bogomiliski mnich Bazyli Bułgar zaniósł ją nawet do Konstantynopola, gdzie w 1118 r. został spalony ze swoimi zwolennikami, którzy odmówili zaparcia się swoich poglądów w obliczu przygotowanych stosów.
