PRESENTATION OUTLINE
Cechy sztuki bizantyjskiej Sztuka bizantyjska nawiązywała do antyku. Rozwijały się malarstwo ścienne i mozaika. W malarstwie i technice mozaikowej wykorzystywano motywy oraz symbolikę znane ze sztuki pogańskiej, za pomocą których wyrażano treści chrześcijańskie. Powstało i rozwijało się malarstwo ikon. W Bizancjum zaczęto oddawać cześć religijną ikonom.
Ikona – malowidło na desce. Obraz sakralny, powstały w kręgu kultury bizantyjskiej wyobrażający postacie świętych, sceny z ich życia, sceny biblijne lub liturgiczno-symboliczne. Zmalało zainteresowanie rzeźbą figuralną kojarzoną z pogaństwem. W Cesarstwie Bizantyjskim rzeźba figuralna pełniła funkcję marginalną. Podporządkowana klerowi i władcy.
Charakterystycznym było łączenie rozwiązań rzymskich z wczesnochrześcijańskimi i orientalnymi, zwłaszcza perskimi. Budynki ozdabiano Budowle na planie krzyża greckiego wpisanego w kwadrat. Początkowo na przecięciu naw budowano jedna kopułę. Później budowle zwieńczone 5 kopułami i 3 apsydami. Kopuła opiera się na pendetywach (żaglach ), które przenoszą ciężar kopuły na cztery filary. Pendetyw – sklepienie o kształcie trójkąta sferycznego. rzeźbamimozaikamifreskamimarmurowymi okładzinami Budowle o charakterze sakralnym (świątynie) i publicznym (pałace, akwedukty, hipodromy, cysterny na wodę) Liczne okna nadawały budynkom lekkości Kapitele kolumn ozdabiano liśćmi akantu, plecionkami, motywami figuralnymi ptaków i zwierząt
Podobnie jak sztuka była tworzona na zamówienie. W tamtym okresie na budowę tak praco- i czasochłonnego obiektu stać było tylko najbogatszych, a więc władców i kler.
Kościoły bizantyjskie wzorowały się na kościołach starochrześcijańskich, były jednak bardziej zdobne i okazałe.
Budowano je z cegły na planie krzyża równoramiennego (greckiego). Każda z pięciu części była pokryta kopułą, środkowa kopuła zawsze była największa.
Wznoszono również budowle centralne. Na planie centralnym (dwie krzyżujące się ze sobą osie symetrii, a wnętrze i bryła ukształtowane są odśrodkowo względem obrotowej osi symetrii.
Kościół Św. Sergiusza i Bachusa w Konstantynopolu
Typowym przykładem architektury czerpiącej z dziedzictwa bizantyjskiego jest kościół Mądrości Bożej Hagia Sophia wzniesiony pomiędzy 532, a 537 rokiem ne. Łączy cechy bazyliki i budowli na planie centralnym.
Od typowo bizantyjskiej budowli różni się tym, że zamiast pięciu posiadani jedną główną kopułę.
Konstrukcja opiera się na czterech potężnych filarach, które umieszczone są w narożach, oraz 107 kolumnach. W plan kwadratu wpisany jest okrąg (plan podstawy kopuły). Obciążenie opiera się na pendentywach.
Świątynia Mądrości Bożej Hagia Sophia, Istambuł, Turcja
Bazylika św. Witalisa w Rawennie, Włochy
Bazylika św. Witalisa w Rawennie, Włochy
Bazylika św. Marka w Wenecji, Włochy
Bazylika św. Marka w Wenecji, Włochy
W architekturze bizantyjskiej charakterystyczne były okna, od góry zawsze zakończone półkoliście, czasem pojedyncze, czasem dzielone na dwie części (biforum), czasem na trzy (triforum), rzadziej zdarzały się także podziały na cztery (tetraforia). Okna spełniały istotną funkcję w konstrukcji całego budynku – nadawały mu lekkości.
Ikona narodziła się w Bizancjum. Stanowi ona syntezę tradycji hellenistycznej, wywodzącej się z dziedzictwa grecko-rzymskiego, stosownie przekształconego i przystosowanego do nauki chrześcijańskiej oraz form artystycznych pochodzących z Palestyny, Azji Mniejszej, Egiptu i Syrii. Malowidła katakumbowe to pierwowzór malarstwa ikonowego.
Pierwsze ikony były ikonami portretowymi Chrystusa, Bugurodzicy i świętych. Według tradycji pierwsza ikona Chrystusa powstała jeszcze za Jego życia na ziemi (Acheiropoietos), zaś autorstwo pierwszych ikon Bogurodzicy tradycyjnie przypisuje się św. Łukaszowi Ewangeliście.
Uważa się go za autora trzech typów ikonograficznych: Hodegetria, Eleusa oraz (najprawdopodobniej) Deesis. Wzmianki o istnieniu ikon już w czasach apostolskich pochodzą dopiero z IV i V w. W V w. ikony portretowe stały się przedmiotem kultu. Niektórzy badacze uważają, że ikony portretowe wywodzą się z portretów fajumskich - egipskich nagrobnych portretów z III w., malowanych techniką enkaustyczną. Łączy je bowiem frontalny symetryczny układ twarzy oraz szeroko otwarte, patrzące przed siebie oczy.
ELEUSA
Typ ukazujący Matkę Boską pochylającą głowę, aby przytulić swój
policzek do policzka syna, który obejmuje ją ręką za szyję.Eleusa”(gr. wzruszenie),
Schemat kompozycyjny
głowy, jednostką miary jest
długość nosa
Hodgetria (z grec. ή oδηγήτρια[a] – i odigitria) czyli Przewodniczka, wskazująca na Chrystusa – najstarszy i najbardziej rozpowszechniony typ ikonograficzny przedstawienia Matki Boskiej z Dzieciątkiem Jezus na ręku.
GRUPA DEESIS - postacie orędowników – Maria ze św. Janem
Ewangelistą lub Janem Chrzcicielem w pozach modlitewnych.
Przepisy ikonograficzne
Istniały ścisłe przepisy określające sposób pisania ikon. Malowidła te przedstawiały świętych. Złote tło symbolizowało rzeczywistość ponadczasową, niezmienne układy podporządkowane były myśli o wieczności, zawierały treści teologiczne.
Kompozycja ikon jest zawsze centralna i statyczna, postacie malowane płaską plamą, obwiedzioną ciemnym konturem, gesty i ruch dostojny.
Kompozycja ikon jest zawsze centralna i statyczna, postacie malowane płaską plamą, obwiedzioną ciemnym konturem, gesty i ruch dostojny.
Malarstwo
W Bizancjum rozwija się bujnie malarstwo mozaikowe, ścienne, miniaturowe i tablicowe (ikony).
Stosowano skąpe tło i brak perspektywy, przez co postacie zdawały się unosić w powietrzu.
Podobnie jak w sztuce starochrześcijańskiej pojawia się "nimb" - rodzaj aureoli nie tylko nad głowami świętych, ale i cesarzy
Do najlepiej zachowanych należą mozaiki przedstawiające cesarza Justyniana i jego żonę Teodorę wraz z orszakiem, umieszczone w prezbiterium kościoła San Vitale. Pozy, gesty, układ szat są dostojne i schematyczne. Twarze natomiast są portretami wiernie odtwarzającymi rysy pary cesarskiej i wyższych dostojników.
